تاريخچه آموزش عالي در گناباد

آموزش عالي در گناباد از بهار 1364 و با تأسيس دانشگاه آزاد اسلامي آغاز شد. دانشگاه ها بزودي در گناباد رونق گرفت و دانشكده علوم پزشكي در سال 1365 و دانشگاه پيام نور گناباد از سال 1368 فعاليتهاي آموزشي خود را شروع نمودند. در سال 1382 آموزشكده فني محموديه وابسته به سازمان آموزش و پرورش و آموزشكده فني سما وابسته به دانشگاه آزاد اسلامي نيز تأسيس شد.

(سال 1386 را نيز مي توان آغاز گسترش آموزش عالي در بجستان به حساب آورد. در اين سال دانشگاه پيام نور در بجستان آغاز بكار نموده و تاسيس مركز دانشگاه آزاد اسلامي نيز مورد تصويب قرار گرفته است)

استقرار پنج مركز آموزش عالي در گناباد (تا سال 1386) روند تحولات شهرستان را تحت تأثير خود قرار داده و در ابعاد مختلف فرهنگي ـ اجتماعي ، اقتصادي اين شهرستان مؤثر بوده است.

حضور حدود 8000 دانشجو (كه اغلب آنها غيربومي هستند) در گناباد، اين شهر را به عنوان شهري علمي ـ دانشگاهي مطرح كرده است. با توجه به اينكه مطابق آخرين سرشماري رسمي (1385) جمعيت شهر گناباد فقط حدود 37000 نفر بوده و جمعيت دانشجوئي حدود 6/21 درصد ، جمعيت شهر گناباد بوده است، نسبت آنها به كل جمعيت يكصد و ده هزار نفري منطقه نيز حدود 7 درصد  محاسبه مي‌شود كه در سطح كشور كم نظير است.

از طرف ديگر با توجه به رشته هاي تحصيلي موجود در دانشگاه هاي گناباد، پذيرش دانشجويان پسر غير بومي بيش از دانشجويان دختر است كه به همين دليل نسبت جنسي در گناباد (بويژه در مركز شهرستان) را به طور محسوس به نفع مردان تغيير داده است.

بررسي هاي متعدد انجام شده در خصوص تأثير دانشگاه ها در رونق اقتصادي و توسعه گناباد نشان مي دهد كه در دو دهه اخير هيچ نهاد ديگري به اندازه دانشگاه ها در تسريع تحولات گناباد و رونق زندگي در آن موثر نبوده است. در ذيل ابتدا تاريخچه فعاليت هر يك از دانشگاه ها مورد بررسي قرار گرفته و سپس بصورت گذرا تأثيرات دانشگاه بر شهر  بررسي شده است.

دانشگاه آزاد اسلامي گناباد

اين واحد دانشگاهي در اواخر خردادماه 1364 به عنوان چهلمين واحد دانشگاه آزاد اسلامي اعلام موجوديت نموده و از مهر ماه همان سال فعاليت آموزشي خود را با چهار رشته تحصيلي آغاز نمود. كلاس هاي دانشگاه ابتدا در يكي از دبيرستان هاي شهر برگزار مي شد و ساختمان اداري آن نيز فضايي كوچك و استيجاري بود. از سال 1366 گام هاي نخست احداث ساختمان هاي دانشگاه در محدوده شمال غربي شهر برداشته شد و اولين ساختمان آموزشي ـ اداري دانشگاه با زيربناي 4460 متر مربع در سال 1370 مورد بهره‌برداري قرار گرفت.

با يك بررسي كلي مي توان دوران فعاليت 22 ساله اين دانشگاه تاكنون را به دو مقطع زير تقسيم نمود:

1ـ دانشگاه آزاد اسلامي گناباد از تأسيس  تا پايان سال تحصيلي 82-1381 با رشد تدريجي خود اقدامات زير را به انجام رسانيد.(دوران مديريت آقايان بسكابادي ، حكمت و افضليان)

ـ مجموع زيربناها و ساختمانهاي احداثي به حدود 2000 مترمربع رسيد.

ـ دانشگاه با حدود 200 امتياز در رديف واحدهاي بزرگ دانشگاه آزاد اسلامي قرار گرفت.

ـ علاوه بر حدود 3000 نفر فارغ التحصيل ، تعداد دانشجويان آن نيز به حدود 1600 نفر رسيدند.

ـ رشته هاي تحصيلي دانشگاه به 12 رشته و رشته هاي مصوب دانشگاه نيز به 17 رشته رسيد.

ـ تعداد 32 نفر عضو هيات علمي و حدود 50 نفر مدرس حق التدريس در اين دانشگاه مشغول به كار شدند.

ـ تعداد كاركنان استخدام شده در دانشگاه 78 نفر شدند.

ـ در اين دوره دانشگاه در زمينه برخي رشته هاي تحصيلي از جمله مهندسي برق از اشتهار نسبتاً بالايي برخوردار شد.

2ـ دانشگاه آزاد اسلامي گناباد از سال 1382 تا پايان سال تحصيلي 1386 با رشد بسيار سريع خود اقدامات زير را انجام داده است (دوران مديريت اينجانب نگارنده كتاب)

ـ مجموع ساختمان هاي احداثي دانشگاه تا اين زمان به حدود 4500 متر مربع رسيده است.

ـ امتيازات دانشگاه به حدود 600 امتياز رسيده و در آستانه ورود به گروه دانشگاه هاي بسيار بزرگ قرار گرفته است.

ـ تعداد فارغ‌التحصيلان دانشگاه به 6200 نفر و دانشجويان آن به حدود 3500 نفر رسيده‌اند.

ـ رشته‌هاي تحصيلي دانشگاه به 44 رشته مقطع رسيده است.

ـ تعداد اعضاي هيات علمي دانشگاه به 72 نفر و مدرسين حق التدريس دانشگاه نيز به تعداد 80 نفر رسيده‌اند.

ـ دانشگاه آزاد اسلامي گناباد در زمان انجام اين تحقيق 85 نفر كارمند داشته و بخشي از كارهاي خدماتي خود را نيز از طريق شركتهاي خدماتي انجام مي دهد.

ـ در اين دوره دانشگاه علاوه بر پذيرش دانشجويان بيشتر و افزايش رشته هاي تحصيلي خود به بيش از 5/3 برابر، در عرصه انجام طرحهاي پژوهشي، برگزاري كنفرانسهاي علمي و ارائه مقاله در سمينارهاي بين المللي و ملي، در تامين اغلب امكانات زيربنايي از جمله فضاهاي آموزشي ـ رفاهي و ورزشي كافي ، كارگاه ها و آزمايشگاه هاي موردنياز، مزرعه تحقيقاتي، امكانات مربوط به IT و اينترنت و امثال آن، نيز موفقيت هاي چشمگيري داشته است و در رديف دانشگاه هاي معتبر و پايدار قرار گرفته است.

اين دانشگاه در حال حاضر به عنوان بزرگترين مركز آموزش عالي شهرستان و به عنوان يكي از مهمترين محورهاي توسعه و از مؤثرترين نهادهاي مؤثر در پويايي و رونق زندگي در گناباد است.

در پايان اين قسمت ابتدا به بررسي رشته ها و مقاطع موجود و سپس به چشم انداز آينده دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد كه براي افق 1390 خود ترسيم كرده است، مي‌پردازيم.

رشته هاي موجود در دانشگاه در مقاطع مختلف تحصيلي (86-85)

الف) مقطع كارشناسي ارشد: مهندسي برق ـ كنترل

ب) مقطع كارشناسي : مهندسي برق ـ الكترونيك، مهندسي برق ـ مخابرات، مهندسي برق ـ قدرت، مهندسي برق ـ كنترل، مهندسي علمي كاربردي برق ـ توزيع و انتقال، مهندسي كشاورزي ـ زراعت و اصلاح نباتات، مهندسي كشاورزي ـ توليدات گياهي، علوم اجتماعي ـ مددكاري اجتماعي، علوم اجتماعي ـ مطالعات خانواده، الهيات ـ فقه و مباني حقوق اسلامي، الهيات ـ معارف اسلامي، كارشناسي پرستاري و مامايي، كارشناسي ناپيوسته مهندسي الكترونيك، كارشناسي ناپيوسته مهندسي برق ـ قدرت و كارشناسي ناپيوسته علمي كاربردي الكترونيك.

ج) مقطع كارداني : كارداني فني برق ـ مخابرات، كارداني فني برق ـ قدرت، كارداني فني برق ـ الكترونيك، كارداني فني عمران، كارداني فني سراميك، كارداني پيوسته برق صنعتي، كارداني پيوسته عمران، كارداني پيوسته سراميك، كارداني پيوسته الكترونيك عمومي، كارداني پيوسته تأسيسات، كارداني مديريت بازرگاني، كارداني تكنولوژي گياهان دارويي معطر، كارداني پيوسته امور دامي، كارداني دامپزشكي، كارداني آمار، كارداني مامايي، كارداني آموزش زبان انگليسي، كارداني تربيت بدني ـ مربيگري و كارداني تربيت بدني ـ مديريت و كارداني توليدات گياهي.

افق سال 1390 دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد:

1ـ افزايش رشته هاي تحصيلي از 44 رشته به 76 رشته.

2ـ افزايش آمار فارغ التحصيلان از 6200 نفر كنوني به 12000 نفر.

3ـ افزايش رشته هاي آموزشكده فني سما از 7 رشته به 12 رشته.

4ـ راه اندازي آموزشكده فني سما خواهران.

5ـ افزايش دانشجويان آموزشكده فني سما از 400 نفر به 1200 نفر.

6ـ افزايش تعداد دانش‌آموزان مدارس سما به 700 نفر.

7ـ راه اندازي هنرستان دخترانه سما با حداقل چهار رشته.

8ـ فعال نمودن مركز تصويب شده بجستان و افزايش تعداد رشته هاي آن به 10 رشته.

9ـ راه‌اندازي شعبه‌اي از دانشگاه و همچنين مركز آموزشي و رفاهي در مركز بخش كاخك مطابق پيش بيني.

10ـ تكميل پروژه احداث مزرعه الگويي – تحقيقاتي دانشگاه در مزرعه يكصد هكتاري.

11ـ ارتقاء سطح فرهنگي دانشگاه در راستاي اهداف تعيين شده براي دانشگاه آزاد اسلامي و در خور شأن دانشگاه و جامعه.

12ـ ايجاد دوره هاي مجازي و استفاده وسيع از خدمات رايانه اي.

13ـ ارتقاء سطح كيفي دانشگاه تا سطح دانشگاه هاي برتر كشو

در اين چشم انداز رشته هاي داير و رشته هاي تصويب شده در سطح شوراي منطقه 9 به شرح ذيل مي باشد كه در صورت تحقق اين اهداف دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد علاوه بر تربيت نيروي انساني متخصص نقش مهمي در توليد علم نيز ايفا خواهد نمود. لازم به يادآوري كه رشته هاي مقطع دكتري پس از فارغ التحصيل نمودن موفق حداقل دو دوره دانشجو در مقطع كارشناسي ارشد، داير خواهند شد.

الف) در مقطع دكتري

دكتراي برق در سه گرايش قدرت، كنترل و مخابرات، دكتراي كشاورزي ـ زراعت، دكتراي الهيات ـ فقه و مباني حقوق اسلامي.

ب) مقطع كارشناسي ارشد:

كارشناسي ارشد برق در سه گرايش قدرت، الكترونيك، مخابرات، كارشناسي ارشد علوم اجتماعي، كارشناسي ارشد تربيت بدني، كارشناسي ارشد حسابداري، كارشناسي ارشد فقه و مباني حقوق اسلامي، كارشناسي ارشد كشاورزي در پنج گرايش زراعت، بيوتكنولوژي ، علفهاي هرز، بيابان زدايي و علوم دامي

ج) مقطع كارشناسي:

مهندسي پزشكي ـ بيوالكتريك، مهندسي مكاترونيك، مهندسي محيط زيست، كارشناسي تربيت بدني (پيوسته و ناپيوسته) كارشناسي مديريت امور بانكي، كارشناسي مددكاري اجتماعي

د) مقطع كارداني:

تمامي مقاطع كارداني پيوسته و ناپيوسته كه مقاطع بالاتر آن در اين واحد دانشگاهي داير است يا مجوز راه اندازي آن داده شده نيز داير خواهد شد كه از ذكر نام آنها بدليل اطاله كلام خودداري مي شود. (گزارش معاونت پژوهشي و روابط عمومي دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد‌ـ مرداد 86)

مديران دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد :

مسئوليت راه اندازي دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد در مورخه 64/03/01 به آقاي عليرضا بسكابادي محول گرديد و جالب آنكه مقام عالي رياست دانشگاه آزاد اسلامي مبلغ سي ميليون تومان براي راه اندازي اين دانشگاه در اختيار مسئولين قرار دادند و اولين كمك به دانشگاه آزاد اسلامي بنام ايشان ثبت گرديد. (اين نكته از اين جهت قابل توجه است كه معمولاً مسئولين دانشگاه آزاد اسلامي براي راه‌اندازي واحدها مبلغي را اختصاص نمي دهند بلكه مشخص مي كنند كه چه مقدار كمكهاي مردمي جمع گردد تا سپس اقدام شود. به هر حال واحد گناباد از اين جهت يك استثناست. (نقل از دكتر مهدي مهدي‌زاده نماينده وقت مردم گناباد در مجلس شوراي اسلامي)

بعد از آقاي بسكابادي مديريت اين دانشگاه به حجت الاسلام و المسلمين شيخ محمدعلي حكمت واگذار گرديد و ايشان كه امام جمعه گناباد هم بودند تا خردادماه 1371 اين مسئوليت را برعهده داشتند. از سال 1371 تا ديماه 1381 به مدت نزديك به 11 سال دكتر حسين افضليان كه بازنشسته سازمان حج و اوقاف بودند مسئوليت دانشگاه را بر عهده داشتند. از مورخه 81/10/01 مسئوليت دانشگاه به اينجانب محمدحسن هجرتي (نگارنده اين كتاب) محول شد و تا 84/04/21 انجام وظيفه نمودم و پس از استعفاي اينجانب مسئوليت دانشگاه به آقاي دكترآصف زارع سپرده شد.

دانشكده علوم پزشكي گناباد

اين دانشكده در بهمن ماه سال 1365 با عنوان دانشكده پرستاري و با پذيرش 42 دانشجوي كارداني پرستاري آغاز بكار كرد. اين دانشكده در ابتدا زيرنظر دانشگاه علوم پزشكي مشهد بود.

در همان بدو تأسيس، طرح احداث فضاي آموزشي ـ اداري دانشكده با زيربناي 21930 مترمربع و در زميني به مساحت 24 هكتار در شمال شرقي شهر گناباد توسط وزارت مسكن و شهرسازي آغاز شد. پس از مدتي ساخت دانشكده به وزارت بهداشت محول گرديد كه البته هنوز كل فضاي مربوطه به بهره‌برداري كامل نرسيده است.

از سال 1373 و با ادغام شبكه بهداشت و درمان با دانشكده پرستاري ، اين دانشكده از دانشگاه علوم پزشكي مشهد منتزغ گرديد و از سال 1374 تاكنون زيرنظر وزارت بهداشت و درمان به كار خود ادامه مي دهد.

دانشكده پزشكي گناباد در سال 1386 بيش از 500 دانشجو داشته كه در رشته هاي تحصيلي روزانه (شامل رشته هاي پرستاري، مامايي، اتاق عمل، هوشبري ـ بهداشت خانواده، بهداشت حرفه اي، بهداشت محيط، مبارزه با بيماريها و فوريتهاي پزشكي) مشغول تحصيل بوده اند.

دانشكده پزشكي گناباد براي كليه دانشجويان دختر غيربومي داراي خوابگاه است و خوابگاه پسران آن نيز در شرف بهره‌برداري قرار گرفته است. اگر چه تعدادي از دانشجويان پسر غيربومي نيز در حال حاضر در خوابگاه استيجاري دانشكده اقامت دارند.

ضمناً آقايان حسن زاده، دكتر اقوامي، دكتر عابديني، دكتر حسيني ، دكتر قهرماني و دكتر سالاري  مديريت اين دانشكده عهده‌دار بوده‌اند و در زمان نوشتن اين كتاب آقاي دكتر مسلم رياست دانشكده را در اختيار داشته اند.

دانشگاه پيام نور گناباد

دانشگاه پيام نور گناباد از سال 1368 و با هفت رشته تحصيلي آغاز به كار كرده است. اين دانشگاه در چهارساله اول فعاليت خود از امكانات و فضاهاي آموزش و پرورش و بخش خصوصي استفاده مي نمود پس از آن يكباب ساختمان آموزشي و اداري احداث نموده و در آن مستقر شد. اين دانشگاه در سال 1386 با 17 رشته تحصيلي 3300 دانشجوي شاغل به تحصيل داشته است كه حدود 70 درصد آنان بومي و فقط 30 درصد غيربومي بوده اند. تعداد 2800 نفر نيز تا 1386 از اين دانشگاه فارغ التحصيل شده اند. تعداد اعضاي هيأت علمي تمام وقت اين دانشگاه در سال 1386، 5 نفر و مدرسين پاره وقت و حق التدريس آن 75 نفر بوده اند، 30 نفر كارمند نيز امور مربوط به اداره سيستم و پاسخگويي به دانشجويان را عهده دار بوده اند.

با توجه به اينكه در سيستم دانشگاه پيام نور اولاً دانشجويان بومي و منطقه اي پذيرش مي شوند و ثانياً كلاس ها به صورت محدود برگزار مي شود، اين دانشگاه فاقد خوابگاه ملكي است ودانشجويان صرفاً از خوابگاه هاي خودگردان استفاده مي نمايند.

مديريت اين دانشگاه در ابتدا برعهده دكتر آزادي آزادمنش بوده و پس از ايشان آقايان محمد سلطاني،  جواد محمدپور و جواد رضانژاد به عنوان رؤساي اين دانشگاه خدمت نموده و مديريت دانشگاه در زمان اين تحقيق بر عهده جناب  آقاي رضانژاد بوده است.

آموزشكده فني محموديه

اين آموزشكده كه زيرنظر دفتر مدارس عالي وزارت آموزش و پرورش اداره مي‌شود از بهمن ماه 1382 و با پذيرش 60 نفر دانشجو (17 دانشجوي بومي و 43 نفر غيربومي) فعاليت خود را آغاز كرد. آموزشكده محموديه در سال 1386 در سه رشته تحصيلي 580 دانشجو داشته است كه 520 نفر آنان غيربومي بوده اند. ظرفيت خوابگاه هاي اين آموزشكده در سال 1386 فقط 160 نفر بوده و مابقي دانشجويان در خانه‌هاي استيجاري شهر اقامت داشته اند. آموزشكده مذكور در سال 1386، 12 نفر كارمند تمام وقت و حدود 50 نفر مدرس حق التدريس داشته است. ضمناً فارغ التحصيلان اين آموزشكده تا سال 86 تعداد 85 نفر گزارش شده اند.

ساختمان اين آموزشكده در زمان اين تحقيق در جوار روستاي مند در قسمت شمالي شهر گناباد و مديريت آن بر عهده مهندس ابراهیم پارسا بوده است.

آموزشكده فني سما (وابسته به دانشگاه آزاد اسلامي)

آموزشكده فني سما زيرنظر دانشگاه آزاد اسلامي شهرستان از سال 1382 فعاليت خود را آغاز نموده و براي مدت يكسال در يكي از مدارس وابسته به دانشگاه استقرار داشته است. ساختمان تازه ساز اين آموزشكده با 2500 متر مربع زمين و 1000 متر مربع زيربنا در غرب شهرك آزادي گناباد قرار دارد و از سال 1384 به بهره‌برداري رسيده است. اين آموزشكده در سال تحصيلي 1386 در هفت رشته تحصيلي در مقطع كارداني 340 نفر دانشجو داشته است.

آموزشكده فني سما كه از نظر مقررات به دانشگاه آزاد اسلامي وابسته است به لحاظ بودجه و شهريه عملكرد مستقلي دارد و زيرنظر معاون امور مدارس سما اداره مي شود. در زمان اين تحقيق آقاي ولي ا… فرصتي مديريت اين آموزشكده را عهده دار بوده است و قبل از آن آقاي محمد غلاميان كه مسئوليت معاونت امور مدارس دانشگاه را عهده‌دار بوده است آموزشكده را نيز سرپرستي مي نموده است.

نگاهي گذرا به برخي از تأثيرات حضور دانشگاه ها و دانشجويان در تحولات شهرستان گناباد ( بررسي موردي دانشگاه آزاد اسلامي از سال 1381 تا 1386)

از آنجا كه رشد و توسعه آموزش عالي بر رشد و توسعه اقتصادي مناطق تأثير گذار است و با توجه به اينكه رشد و توسعه شهر گناباد نيز بطور قطع متأثر از دانشگاه ها و دانشجويان بوده است، خلاصه‌اي از يافته هاي تحقيقات انجام شده در خصوص تأثير يكي از مراكز آموزش عالي شهرستان (دانشگاه آزاد اسلامي گناباد) در رونق اقتصادي شهرستان نقل مي گردد[1]

تأثير دانشگاه بر رونق حمل و نقل درون شهري گناباد

همزمان با افزايش دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي در سالهاي 1381 تا 1386 (كه تعداد دانشجويان از 1700 نفر به حدود 4000 نفر رسيده اند) تاكسي هاي گناباد از 68 دستگاه به حدود 160 دستگاه افزايش يافته است. اين در حالي است كه در طول اين دوره جمعيت غيردانشجوي شهر گناباد افزايش چنداني نداشته است و حتي از سرشماري 1375 تا سرشماري 1385 فقط از 30149 نفر به 36996 نفر افزايش يافته به اين ترتيب افزايش جمعيت از سال 1381 تا 1386 حداكثر 4000 نفر تخمين زده مي شود. آزانس‌هاي حمل و نقل درون شهري گناباد نيز از 1381 تا 1386 (همزمان با افزايش دانشجويان دانشگاه) به دو برابر افزايش يافته اند و با لحاظ كردن آژانس هاي بدون مجوز به بيش از 5/3 برابر رسيده اند (از ده شركت در سال 1380 به 36 شركت در سال 1386).

بررسي هاي ميداني نشان مي دهد كه حداقل 25 درصد تاكسي‌هاي گناباد در مسير منتهي به دانشگاه آزاد اسلامي به ارائه سرويس مي پردازند و نظرسنجي از شهروندان گنابادي نيز بيانگر آن است كه 77 درصد افرادي كه مورد پرسش واقع شده اند نقش دانشگاه آزاد را بر بهبود حمل و نقل درون شهري و برون شهري گناباد زياد و خيلي زياد ارزيابي نموده اند. همچنين بر اساس پرسشنامه هاي تكميل شده توسط دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي هر دانشجوي غيربومي اين دانشگاه در هر ترم بطور متوسط 192/400 ريال بابت اياب و ذهاب درون شهري مي پردازد كه با توجه به تعداد دانشجويان غيربومي اين مبلغ در هر ترم تحصيلي به 625/300/000 ريال مي رسد كه براي شهر كوچك گناباد رقم قابل توجهي است.

تأثير دانشگاه بر رونق حمل و نقل برون شهري گناباد

همزمان با افزايش دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي در فاصله سال هاي 1381 تا 1386 شركتهاي حمل و نقل برون شهري گناباد نيز از يك شركت به سه شركت افزايش يافته اند و تعداد سرويس شركتها نيز افزايش داشته است. پرسشنامه‌‌هاي تكميل شده توسط دانشجويان غيربومي دانشگاه نشان دهنده پرداخت مبلغ 579/800 ريال به ازاي هر دانشجو در هر ترم تحصيلي است كه نشان مي دهد 3250 دانشجوي غيربومي اين دانشگاه در سال هاي 85 و 86 جمعاً حدود 188/435/000 تومان هزينه اياب و ذهاب پرداخته اند كه حتي اگر بخشي از اين مبلغ نيز به اقتصاد شهر گناباد تزريق شده باشد باز هم قابل توجه است.

تأثير فعاليتهاي عمراني دانشگاه بر ايجاد اشتغال و درآمد در گناباد

دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد در طول دوره 22 ساله فعاليت خود تا سال 1386 حدود 34000 مترمربع ساختمان احداث نموده است. (حدود 14000 مترمربع از ساختمانهاي دانشگاه در فاصله سالهاي 1381 تا 1386 و همزمان با افزايش دانشجويان ساخته شده است) با توجه به اينكه براي احداث يك متر مربع ساختمان حداقل 3 نفر روز كارگر در دو بخش نيروي كار ساده و فني بكار گرفته مي شود، دانشگاه در طول 22 سال حداقل 102000نفر روز كار عمراني ايجاد نموده و با توجه به اينكه اغلب نيروهاي بكار گرفته شده بومي بوده اند اين فعاليتها در جلوگيري از مهاجرت نيروي كار تأثير قاطع داشته است. بديهي است ايجاد اشتغال غيرمستقيم در اين خصوص نيز (اعم از تهيه و توزيع مصالح) كمتر از اشتغال مستقيم آن نبوده است.

دانشگاه و ايجاد اشتغال مستقيم

بر اساس مدارك و گزارش‌هاي مالي دانشگاه، ماهيانه حدود 250 نفر از دانشگاه مستقيماً حقوق دريافت مي نمايند كه حداقل دو سوم آنان در استخدام تمام وقت دانشگاه هستند. با توجه به اينكه بر اساس مدارك موجود افراد تحت تكفل هر كدام از حقوق بگيران دانشگاه بطور متوسط 2/5 نفر (جمعاً 625 نفر) هستند با لحاظ نمودن خود افراد 875 نفر از اين سيستم ارتزاق نموده و امرار معاش مي نمايند. چنانچه هر چهار نفر حق التدريس و همكار پاره وقت نيز برابر يك نفر تمام وقت محاسبه گردد تعداد كسانيكه از اين طريق نيز امرار معاش كامل دارند حدود 50 نفر خواهد شد يعني دانشگاه تأمين معاش حداقل 925 نفر را به عهده دارد. يادآوري اين نكته نيز لازم است كه متوسط دريافتي حقوق در دانشگاه (اعم از اعضاء هيأت علمي و كاركنان) حدود 2 برابر متوسط درآمد خانوار در گناباد است لذا شغل هاي ايجاد شده توسط دانشگاه آبرومند، پايدار و با حقوق مناسب است.

بر اساس بررسي هاي ميداني هر 20 نفر دانشجو بطور متوسط يك شغل مستقيم و 2 شغل غيرمستقيم ايجاد مي نمايند لذا حتي با صرف نظر از حدود 4500 فارغ التحصيل غيربومي دانشگاه، چهار هزار دانشجوي  كنوني زمينه ايجاد 600 شغل را در گناباد فراهم نموده اند.

چنانچه هزينه ايجاد هر شغل دائم را فقط 35/000/000  تومان در نظر بگيريم ايجاد شغل توسط دانشگاه از نظر اقتصادي معادل 21/000/000/000 تومان ارزش سرمايه‌اي دارد.

دانشگاه و ايجاد مشاغل جديد

ايجاد مشاغلي مانند تايپ و تكثير، دارالترجمه‌ها، كافي‌ نت ها، گيم نت‌ها و حتي رستوران ها در گناباد ارتباط مستقيم با وجود دانشگاه دارد. تنها دارالترجمه رسمي شهر گناباد 96 درصد مشتريان خود را از دانشگاه ها (اعم از دانشجو و استاد) مي داند.

كافي‌نت ها و گيم‌ نتهاي شهر نيز همگي از سال 1381 به بعد بوجود آمده‌اند و در زمان اين تحقيق شصت درصد استفاده كنندگان از مراكز مذكور را دانشجويان تشكيل مي‌داده اند.

دانشگاه و تأثير آن در بخش مسكن شهر

در سال 1386 تعداد دانشجويان غيربومي دانشگاه آزاد اسلامي 3250 نفر بوده اند كه 2250 نفر آنان اضافه بر ظرفيت خوابگاه  هاي دانشگاه بوده و مجبور به اجاره مسكن در سطح شهر شده اند. چنانچه هر 4 دانشجو بطور متوسط به يك واحد مسكوني نياز داشته باشند حدود 562 واحد مسكوني نياز خواهند داشت كه درصد قابل توجهي از واحدهاي مسكوني شهر را شامل مي شود. اين افزايش تقاضا در بخش مسكن، افزايش اجاره‌ بها، رونق ساخت و ساز و افزايش قيمت املاك در شهر، بويژه در مسيرهاي نزديك دانشگاه را در پي داشته است. در يك نظرسنجي عمومي نيز 72/5 درصد مردم نقش دانشگاه را در افزايش قيمت زمين و ملك و همچنين افزايش ميل به سرمايه‌گذاري در بخش مسكن در شهرستان را زياد و خيلي زياد ارزيابي كرده اند.

بررسي هاي ميداني در رابطه با بنگاه هاي املاك و مسكن گناباد نشان مي دهد كه از مجموع 40 واحد بنگاهي فقط 15 واحد آن قبل از 1380 فعال بوده اند و مابقي در 6 سال اخير داير شده اند. اگر چه افزايش بنگاه ها علل ديگري غير از افزايش دانشجو هم داشته است اما دست اندركاران و مسئولين صنف مذكور نيز اذعان دارند كه علّت عمده اين تغييرات افزايش دانشجويان بوده است.

در سال تحصيلي 1385/86 هر دانشجوي غيربومي بطور متوسط 362/200 تومان اجاره مسكن پرداخت مي نموده است كه در جمع حدود 1/177/150/000 تومان خواهد بود.

برآورد ساير درآمدهاي شهر گناباد از طريق دانشجويان غيربومي

هزينه خريد كتاب، لوازم التحرير و مواد غذايي براي هر دانشجو در نيمسال دوم سال  تحصيلي 85/86 بطور متوسط هفتاد و شش هزار و صد تومان بوده است. يعني دانشجويان غيربومي دانشگاه در هر نيمسال 247/325/000 تومان و در هر سال 2 برابر آن هزينه مي كنند.

هزينه هاي متفرقه دانشجويان نيز در هر ترم 41/850 تومان براي هر نفر بوده كه جمع آن براي كل دانشجويان غيربومي در يك نيمسال تحصيلي 136/000/000 تومان و در يكسال 272/000/000 تومان برآورد مي شود.

در يك نظرسنجي عمومي از مردم شهر 85 درصد پاسخ دهندگان نقش دانشگاه را در رونق كسب و كار و افزايش درآمد برخي گروه هاي شغلي و صنفي زياد و خيلي زياد دانسته اند.

دانشگاه و تأثيرات اجتماعي و فرهنگي آن در گناباد

با توجه به اينكه بررسي تأثيرات اجتماعي و فرهنگي مراكز آموزشي عالي و از جمله دانشگاه آزاد اسلامي در جامعه نياز به زمان و توان بسيار بالايي براي رسيدن به نتيجه دارد صرفاً يك مورد از تأثيرات آن مورد بررسي قرار مي گيرد.

اولين و مهمترين تأثير اجتماعي ـ فرهنگي دانشگاه آزاد اسلامي بر شهر گناباد را مي‌توان اشاعه علم و يا به عبارتي ايجاد فرصت تحصيلات عالي براي شهروندان عنوان كرد.

فارغ التحصيلان بومي دانشگاه تا سال 1386 حدود 1300 نفر و دانشجويان بومي شاغل به تحصيل در اين دانشگاه در همين سال نيز بالغ بر 750 نفر بوده اند. در يك نظرسنجي عمومي 75 درصد از پاسخگويان تأثير دانشگاه بر ايجاد فرصت تحصيلي را زياد و خيلي زياد دانسته اند كه اين مورد نشان دهنده ميزان اهميت اين نهاد مهم آموزش عالي در اذهان مردم است.

تعداد نشريات محلي شهرستان كه در دهه 70 فقط يك نشريه بوده در سال 1386 به سه نشريه رسيده و شكي نيست كه حضور دانشگاه و دانشجويان در اين خصوص نيز بي تأثير نبوده است.

تأثير دانشگاه بر برخي ديگر از شاخص هاي توسعه گناباد

تأثيرات دانشگاه فقط در حوزه اقتصاد شهر خلاصه نمي شود ـ جمعيت دانشجويي گناباد علاوه بر تأثير در تحول و رونق بخشهاي اقتصادي مانند ايجاد شغل مستقيم و غيرمستقيم و ايجاد مشاغلي كه قبلاً وجود نداشته اند و رونق حمل و نقل درون شهري و برون شهري، افزايش زمين و املاك و سودآور شدن سرمايه‌گذاري در بخش مسكن و … در ساير تحولات شهر و منطقه نيز تأثير فراواني داشته است.

چنانكه آمارها نشان مي دهند علي رغم افزايش كمتر از 10 درصدي جمعيت شهرستان گناباد در دهه 75 تا 85 ، تعداد مشتركين تلفن 125 درصد، تعداد حسابهاي جاري و قرض الحسنه 96 درصد، تعداد تاكسي ها 150 درصد و ميزان ماليات بيش از 100 درصد افزايش يافته اند.

در همين دهه و بر اساس آمارهاي موجود تعداد كاركنان شاغل در اداره‌هاي شهرستان 45 درصد و كارمندان داراي مدرك دكتري 60 درصد افزايش داشته اند.(البته افزايش چشمگير كارمندان فوق ليسانس و دكتري بخاطر ايجاد و توسعه دانشگاه ها و جذب هيأت علمي بوده است) در همين سالها تعداد كارمندان فارغ التحصيل از دانشگاه آزاد اسلامي بيش از 6 برابر شده كه بيش از 90 درصد از اين افراد را فارغ التحصيلان دانشگاه آزاد اسلامي گناباد تشكيل مي دهند.

(تعداد كارمندان شهرستان كه از دانشگاه آزاد اسلامي واحد گناباد فارغ التحصيل شده اند در سالهاي 75، 80 و 85 به ترتيب 45، 169 و 258 درصد رشد را نسبت به پنج ساله قبل خود نشان مي دهند كه نشان دهنده تأثير شگرف علمي و فرهنگي اين واحد دانشگاهي است).

 

برگرفته از کتاب گناباد از فرود تا فردا – تألیف دکتر محمدحسن هجرتی

---

[1] مطالب اين قسمت از پايان نامه تحصيلي آقاي مهدي هجرتي تحت عنوان تأثير دانشگاه آزاد اسلامي بر باز ساخت جغرافياي گناباد نقل شده است