زنده یاد دکتر محمد حسن هجرتی
در دوران پهلوي گناباد نيز از اصلاحات ارضي بركنار نماند و مطابق مدارك موجود در برخي نقاط گناباد، املاكي مورد تقسيم قرار گرفت كه چهار شبانه روز آب قنات قصبه كه در مالكيت آستان قدس رضوي بود و كلاته كوچك حسن آباد در نزديكي بيدخت كه متعلق به اقطاب صوفيه بيدخت بود و برخي آباديهاي ديگر مشمول اصلاحات ارضي شد.
احزاب نيز در گناباد عموماً از ابتداي دهه پنجاه فعال شدند و عضوگيري نمودند ليكن چندان مورد توجه نبودند. حزب ايران نوين، حزب مردم و حزب رستاخيز درگناباد فعاليتهايي داشته اند و قبل از آن توده اي ها نيز در گناباد از نفوذ نسبتاً بالايي برخوردار بوده اند. چنانكه در كتاب احزاب و سازمانهاي سياسي خراسان آمده است ” كميته ملي احزاب توده ايران در كاخك در مرداد ماه 1322 شكل گرفت و در نيمه شعبان 1324 به تشكل يك ميتينگ بزرگ دست زد و كميسيون تبليغات كميته ملي حزب در قوژد نيز با تمام توان در صدد بزرگ نمايي آن بر آمد”. فعاليت كميته ملي حزب در كاخك و گناباد منجر به تشكيل كميته هاي محلي ديگري مانند كميته حزب در دلوئي و خيبري … شد. در سوم آبان 1325 حزب توده بطور رسمي اعلام كرد كه در شهرستان گناباد سازمان حزبي را تشكيل داده و هيأت مديره آنرا انتخاب كرده است.(الهي حسين، 1383ص108-109 )
ليكن آنچه در گناباد در طول اين زمان هميشه مورد توجه عام و خاص بوده همان بحث فرقه نعمت اللهيه بيدخت و خانقاه بوده است كه در برخي مقاطع تاريخي درگيري هايي بين روحانيت گناباد و اقطاب صوفيه و گاهي نيز زد و خوردهايي را باعث شده است كه كشته شدن ابوتراب در نوقاب و قتل ملاسلطان محمد و فرزندش نورعليشاه از آن جمله بوده است.
نمايندگاني كه در طول دوره قبل از انقلاب اسلامي ازگناباد به مجلس شوراي ملي راه يافته اند نيز عبارتند از:
شيخ محسن گنابادی (ازمتولدين ديسفان گناباد)، ناصركنگرلو، نجفي، محمدباقر شريعت، خانم ايران اقبال و محمدتقي شريعت كه از تقلبها و تخلفهاي آشكار دوره اي می توان به نماینده شدن خانم اقبال نام برد که چگونه به مجلس راه پيدا كرد، اشاره نمود. مردم خاطرات شنيدني تعريف مي كنند كه چگونه توسط فرماندار وقت رأي هاي آقاي شريعت به اسم سركار خانم ايران اقبال شمارش مي شده است و اينكه قبل از بازكردن تعدادي از صندوق ها نام خانم اقبال به عنوان نماينده از رسانه ها اعلام شده است.
ضمناً شخصي مانند دكتر محمدپروين گنابادي متعلق به كاخك گناباد توفيق يافت كه درآن دوره از سبزوار به مجلس راه يابد.
از مشهورترين رجال عصر پهلوي در گناباد مي توان مرحوم شيخ محمدتقي بهلول گنابادی (متوفاي 1384)، مرحوم دكتر محمدپروين گنابادی (1282 ـ 1357) و مرحوم دكتر سيد محمدحسين روحاني شهري (1315 ـ 1357) را نام برد. چنانكه در كسوت روحانيت شخصيتهايي مانند آيت ا… فيض، حاج شيخ غلامرضا نصيري، حاج شيخ ذبيح ا… مدني، آخوند ملا محمد صمد و ميرزا مهدي مجتهد از جايگاه بالايي برخوردار بوده اند و علاوه بر نامبردگان روحانيون متنفذي در بخشها و روستاهاي شهرستان حضور داشته اند كه برخي از آنها داراي منزلت و نفوذ اجتماعي بسيار بالايي نيز بوده اند.
از جمله فرهنگ سازان گناباد چنانكه در بررسي تاريخچه آموزش و پرورش گناباد آمده است، مرداني چون شيخ محمدعلي صلاحي و سيد محمد معلم باشي را مي توان برشمرد. در عرصه طبابت نيز نام ملا محمدجعفر بيلندي از اطباء سنتي بسيار حاذق براي مردم گناباد آشناست و در عرصه پزشكي نوين آقايان دكتر مجد، دكتر قاسمي، دكتر رحيمي، دكتر توكلي، دكتر داودي و جناب دكتر سيد محمدحسين حائري روحاني از اشتهار خاصي برخوردار بوده اند و جناب دكتر روحاني با بيش از 50 سال طبابت در گناباد كه مدتي نيز رئيس اداره بهداري شهرستان بوده اند همچنان محل وثوق، مراجعه و اعتماد مردم گناباد هستند و به طبابت خود ادامه مي دهند. در عرصه نفوذ اجتماعي علاوه بر متنفذين محلي مي توان از افرادي نظير سيدحسين شريعت زاده در مركز شهرستان، حاج ابوالحسن كريمي در شهر، محمد علي نيكخواه در دلويي، حسام علايي در كاخك و قهرماني در سنو را نام برد.
برگرفته از کتاب گناباد از فرود تا فردا – تالیف دکتر محمدحسن هجرتی
