زنده یاد دکتر محمد حسن هجرتی
همزمان با آغاز فروپاشي حكومت قاجار و آغاز سلطنت رضاخان،گناباد نيز همانند ساير مناطق ايران تحت سيطره اين خاندان قرارگرفت و تا پيروزي انقلاب اسلامي اين حاكميت ادامه داشت. در سالهاي آغازين حكومت پهلوي و بويژه در فاصله دو جنگ جهاني اول و دوم، گناباد نيز از عرصه حضور اشغالگران در امان نماند و خاطره حضور سربازان هندي در گناباد كه به طرفداري از انگليسي ها به اين منطقه آمده بودند هنوز در ذهن معمرين گنابادي باقي مانده است. گراني ها و ناامني هاي دو دهه آغازين قرن 14 (زماني كه قيمت گندم به يكباره از يك ريال به هجده ريال افزايش يافت و كالاهايي مانند قند به قيمت بسيار بالايي در اختيار مردم قرار مي گرفت) هنوز بر صفحه خاطرات مردم جاري و در حكايات آنان باقي است. در همين زمان اگر چه به اصطلاح نظميه (نيروهاي امنيتي) نيز در گناباد حضور داشتند اما داستان هاي تهديدها و دزدي ها و همدستي مأموران نظميه با اوباشي كه امنيت و آرامش مردم را سلب نموده و باجگيري آشكار مي نمودند در اذهان باقي مانده است. در نهايت اين مردم غيور گناباد بودند كه با همتي جانانه شر برخي زورگويان را كم نموده و درس عبرتي براي كساني شد كه در سر هوس ايجاد ناامني را مي پروراندند. (كه البته در اين مقال مجالي براي طرح خاطرات تلخ مردم صبور گناباد وجود ندارد)
اما در كنار حوادثي كه در ابتداي اين دوران بر مردم منطقه مي گذشت، گناباد شاهد تحولات وسيعي از نظر اداري، اجتماعي و سياسي نيز بود. اداره ها و سازمانهاي دولتي در اين دوره يكي پس از ديگري در گناباد شكل گرفت كه گاه حوزه عملكردي آنها از شرق تا بيرجند و از جنوب تا طبس و از شمال و غرب تا خواف و كاشمر را نيز در بر مي گرفت.
به عنوان مثال در دوره رضاخان و پس از تصويب قانون تقسيمات كشوري روستاي بزرگ جويمند به عنوان مركز شهرستان انتخاب و به نام گناباد نامگذاري شد. در سال 1316 شمسي گناباد مركز فرمانداري و شهرستان بزرگي گرديد كه فردوس و طبس و كاشمر از بخشهاي آن بودند و بخشداران آنها توسط فرماندار گناباد منصوب مي شدند. تا اينكه پس از شهريور 1320 و فرار رضاشاه كاشمر و فردوس داراي فرمانداري شده و از گناباد مستقل گرديدند و طبس نيز جزو فرمانداري فردوس شد. (تاريخ و جغرافياي گناباد ص 60 ـ 59)
در اولين تقسيمات كشوري دوران پهلوي گناباد جزو هفت شهرستان استان نهم (خراسان) و يكي از 49 شهرستان كشور به حساب مي آمد.
اولين فرماندار گناباد آقاي علي حقاري بود و پس از ايشان تا سال 1357 و پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي آقايان سعادت، نجفي، خورشيدي، هوسمي رودسري، احمد مصلح، غلامرضا ثقفي، بيژن افراسيابي و حسينعلي بخت شيرين به ترتيب سمت فرمانداري گناباد را عهده دار شدند.
شهرداري گناباد نيز در سال 1316 تأسيس شد و اولين شهردار گناباد آقاي صدري بود و پس از ايشان تا پيروزي انقلاب آقايان انوري، قريشي، شريعت زاده، عبدالجواد گرجستاني، حسين انصاري، باقر كياني، آشوري، عيدني، مهدوي، مراد غفاريان، سيد حسين ارجمند، جلال علايي، علي حاجبي، احمد مشكي، عباس صفايي و حسين اردكاني مسئوليت شهرداري را عهده دار بودند. شهرداري هاي بجستان، كاخك و بيدخت نيز فعاليت خود را به ترتيب از سالهاي 1318، 1319، 1332 آغاز كردند.
اداره آموزش و پرورش گناباد (اداره معارف) در سال 1297 شمسي به همت آقاي محمد علي صلاحي ديسفاني راه اندازي شد و اولين مدرسه به سبك جديد در همين سال در گناباد شروع به كار كرد.
اولين اداره هاي دولتي كه در گناباد راه اندازي شدند اداره اوقاف، اداره ماليه، اداره معارف، اداره ثبت احوال، اداره پست، اداره بهداري و دادگستري بودند كه به عنوان مثال اداره اوقاف و معارف در سالهاي 1297 و اداره ثبت احوال در 1307 تأسيس شدند. از اداره هايي كه داراي مركزيت منطقه اي بوده و علاوه بر گناباد امور ساير شهرهاي جنوبي خراسان را نيز نظارت يا عهده دار بوده اند مي توان به اداره ماليه ولايتي (اقتصاد و دارائي) اداره قند و شكر، اداره نظميه، اشاره نمود كه مدارك و مستندات فعاليت آنان نيز در بايگاني ادارات مضبوط است.
اولين بانك گناباد نيز (بانك ملي ايران) در مورخه 1318/06/06 در گناباد احداث شعبه نمود و پس از آن بانك سپه تأسيس شد و تا پيروزي انقلاب اسلامي تقريباً همه بانكها نيز در گناباد شعبه داير نمودند.
برگرفته از کتاب گناباد از فرود تا فردا – تالیف دکتر محمدحسن هجرتی
