گناباد از ورود آريائيها تا ظهور اسلام

از اينكه قبل از ورود آريائيها در جائيكه امروز گناباد ناميده مي شود چه كساني ساكن بوده اند اطلاع چنداني در دست نيست.  ليكن در اينكه گناباد از اولين مناطقي است كه آريائيها در ورود به سرزميني  كه بعدها به نام آنها سرزمين آريا يا ايران ناميده شد، بدان پا نهادند نيز شكي وجود ندارد.

پديدار شدن گناباد بر اساس شواهد جغرافيايي و تاريخي مربوط به دوران دوم زمين شناسي است و گناباد نيز در اثر خشك شدن درياي عظيم تتيس نمودار گرديد. لذا از اولين مكانهايي است كه مورد سكونت بشر قرار گرفته است.

بر اساس برخي منابع تاريخي زماني كه طوايف گوناگون آريايي از راه خراسان به فلات ايران وارد شده و به طرف جنوب تا سيستان سرازير شده اند گناباد را نيز به تصرف خود درآورده اند و شايد به همين دليل هم، خاستگاه برخي داستانهاي حماسي و اساطير قومي و ملي ايران بر گناباد مطابقت مي نمايد.

پارتها كه از طوايف آريايي بودند و در خراسان سكني گزيدند و پادشاهي اشكاني را بنياد نهادند بطور قطع بر گناباد نيز حاكميت داشته اند و بسياري از آثار و شواهد بر جاي مانده نيز مؤيد چنين ادعايي است ليكن صرف نظر از سيطره اولين حكومتها در منطقه گناباد در رابطه با آبادي اين سرزمين مي توان به نظريه زير اشاره و استناد كرد كه: احداث قنوات گناباد به دستور بهمن پسر اسفنديار پسر گشتاسب بن لهراسب بوده و مربوط به اواخر قرن پنجم و اوايل قرن چهارم پيش از ميلاد مي شود (تابنده ،حسين،  1348 ص 20 ) عامل ديگري كه مي تواند قدمت و تاريخ گناباد را روشنتر نمايد،‌وجود آثار و ابنيه تاريخي بسيار كهن است چنانكه در لغتنامه دهخدا آمده است:

«گناباد شهري قديمي است كه در زمان سلاطين هخامنشي ايجاد شده است و براي اثبات اين مدعا قرائني وجود دارد از قبيل قبر پيران ويسه ـ قلعه فرود،‌قلعه رستم و قريه معروف پشنگ كه در اصطلاح محلي معروفند (دهخدا، علي اكبر، 1347)

برخي از نويسندگان نيز بر اين موضوع تأكيد دارند كه گناباد يكي از شهرهاي قديمي است و سازنده آن گيو بوده است از جمله حمدا… مستوفي در كتاب جغرافيايي نزهت القلوب كه در حدود سال 740 قمري نوشته شده در معرفي گناباد مي نويسد آنرا قلعه اي است كه پسر گودرز ساخته است و حصار محكم دارد (مستوفي، حمدالله، نزهت القلوب، چاپ 1336) لذا چنانچه بناي گناباد را مربوط به دوران گيو و گودرز بدانيم قدمت آن به حدود 8 قرن قبل از ميلاد خواهد رسيد اما نويسنده اين سطور قصد آن ندارد كه در عرصه تاريخ گناباد وارد شود و با اعتقاد راسخ به قدمت چندهزارساله سكونت و تمدن در گناباد و پذيرفتن اين نكته كه گناباد دوران پرفراز و نشيبي را پشت سر گذرانده و افتخارات بزرگي را آفريده است در خصوص يكي از دوران آباداني گناباد در قبل از اسلام به كتاب جامع بهارستان محمدحسين آيتي استناد مي كند كه:

گناباد … در دوران ساسانيان نيز ولايتي آباد، داراي قراء معموره و سرزميني لشكرخيز و مردمان با استعداد و رزمجو و سلحشور داشته [با] امرا و فرماندهاني بزرگ كه همواره ملوك ساساني به معاونت و شهامت آنها مستظهر بوده اند و به پشتيباني آنها فتوحات ايشان صورت مي گرفته است. (آيتي،‌محمدحسين،‌بهارستان چاپ 1371، ص 29)

خوانندگان گرامي اين كتاب مي توانند براي آگاهي يافتن از گذشته پرفراز و نشيب گناباد علاوه بر داستانهاي حماسي جنگ توس نوذر با فرود پسر سياوش ـ جنگ پشن، نبرد ايرانيان و تورانيان و جنگ يازده رخ در شاهنامه فردوسي به آثار ارزشمندي نظير كتابهاي تاريخ و جغرافياي گناباد، جغرافياي تاريخي گناباد، گناباد پير تاريخ و گناباد خاستگاه حماسه هاي پنهان مراجعه نمايند.

برگرفته از کتاب گناباد از فرود تا فردا – تالیف دکتر محمدحسن هجرتی