شیرینی یک روز خلوت در کابل

( گزارشی از روند راه اندازی دانشگاه آزاد اسلامی کابل از مرداد 88 تا مرداد 89)

28 تیرماه 1389، و 18 ژولای 2010 میلادی است . امروز و فردا به خاطر برگزاری کنفرانس صلح افغانستان، شهر کابل یکپارچه تعطیل است. برای اولین بار کنفرانس جهانی صلح افغانستان در کابل برگزار میشود و پنج نشست قبلی آن در خارج از این کشور بوده است. می گویند از حدود 60 کشور جهان، میهمانانی برای این نشست دعوت شده اند وبیش از 50 وزیر خارجه درآن حضور خواهند داشت. افغانان، چه دولت و چه ملت به نتایج مثبت این کنفرانس امیدوارند و امید است که چنین باشد.

برای من هم فرصت مغتنمی پیش آمد تا به خاطر احترام به مقررات امنیتی، خلوت هتل را بر خلوت استثتایی خیابانهای همیشه شلوغ پایتخت کشور ترجیح دهم، شاید بتوانم گزارش گونه ای از روند راه اندازی دانشگاه آزاد  اسلامی در کابل که مسئولیت آنرا بردوش دارم به تصویر کشم.

در بیست و یکم مرداد 88 تفاهمنامه ای بین دانشگاه آزاد اسلامی ایران و وزارت تحصیلات عالی افغانستان به امضا رسیده تا بر اساس آن دانشگاه آزاد اسلامی، شعبه ای در کابل راه اندازی نماید و سی ام آبان ماه 88 حکم مسئولیت به ثمر رساندن این پروژه بنام اینجانب محمد حسن هجرتی صادر شده است.

دیروز در افتتاحیه نمایشگاه فرصتهای صادرات، سرمایه گذاری و بازاریابی ایران و افغانستان در خیمه لویی جرگه در کابل، دوست با تجربه ای در امور افغانستان از من پرسید که دانشگاه به چه مرحله ای رسیده است؟  گفتم: گاهی فکر میکنم در حد 99 درصد کار انجام شده است؛ اما ناگهان با موضوعی برخورد میکنم که نشان میدهد 19 درصد هم نشده است. ایشان گفت: پیشرفت و ارزیابی مثبتی داری! در این دیارگاهی در مرحله %99 یکباره کارها به %9 – سقوط میکند، بنابراین در اینجا باید استراتژی یک قدم به جلو دو قدم به عقب را بارها تجربه کنی!

از آذرماه 88 تا به امروز، برای پیگیری راه اندازی دانشگاه و اجرایی نمودن تفاهمنامه، پنج سفر به کابل (جمعا بیش از یکماه)، یک سفر دو روزه به هرات و هشت سفر از مشهد به تهران (سازمان مرکزی دانشگاه) داشته ام. روند امور در کابل در ابتدای پیگری (سال 88) سریعتر بود و امید میرفت دانشگاه از فروردین ماه 89 با شروع سال تحصیلی در افغانستان فعال شود اما با فرا رسیدن پایان سال مالی در ایران و نرسیدن بودجه و اعتبار، ادامه پیگیری ها به سال 89 موکول شد و با فاصله گرفتن از آغاز سال تحصیلی، تعقیب امور عملا تا خرداد به تأخیر افتاد.

28 اردیبهشت ماه 89 مبلغی برای اجاره محل دانشگاه و خرید تجهیزات و ملزومات تحویل شد و گرفتن ویزا و بلیط و آمادگی برای سفر تا 13 خرداد طول کشید که البته در فرصت کوتاهی در روزهای دوم تا سوم خرداد برای اطلاع از اموری که می توانست در تصمیم گیریهای بعدی مؤثر باشد سفری به هرات داشتم. با آمدن مجدد به کابل، تغییرات محسوسی در شرایط احساس میشد. این تغییرات فقط در قلمرو کارهای شهرداری و شهرسازی و اقدامات آقای نو اندیش، شهردار محترم جدید نبود، اگرچه این اقدامات هم چشمگیر و قابل تقدیر بود.

مؤسسه های تحصیلات عالی خصوصی  از پائیز 88 تا اواخر بهار 89 از 19 مؤسسه به حدود 30 مؤسسه رسیده و پرونده تعداد قابل توجهی از متقاضیان نیز در نوبت رسیدگی قرار داشت. وزرای پیشنهادی برای تصدی وزارت تحصیلات (چه در زمان تشکیل کابینه و چه ترمیم آن)، رأی لازم را در پارلمان کسب نکرده و وزارت با سرپرست اداره میشد. حوزه یا بخش نظارت بر مؤسسه های تحصیلات عالی خصوصی، به آمریت یا اداره ارتقاء می یافت و برای مدتی تا این تغییرات حاصل شود برای تشکیل جلسه کمیسیون بررسی درخواستها که می بایست پرونده ما را نیز بررسی می کرد، امروز و فردا می شد.

در اواخرخرداد ماه 89 مسئول محترم این اداره و کمیسیون معرفی و بالاخره بعد از مدتی توقف جلسات، کمیسیون با ترکیبی تاحدودی متفاوت، جلسه خود را در 21 تیرماه برگزار نمود و با همه رایزنی هایی که برای صدور مجوز رسمی فعالیت دانشگاه صورت گرفته بود، اما به خاطر طرح مسائل کلی و سیاستگذاری های جدید، هیچ یک از پرونده های متقاضیان در کمیسیون طرح نشد. پرونده دانشگاه آزاد اسلامی در اولویت رسیدگی برای جلسه 89/04/29 قرار داشت که با برگزاری کنفرانس صلح و تعطیلی مصادف شد، به این امید که تا هفته دیگر چه شود!

اما اموری که در چند ماهه اخیر انجام شده است در حوزه های مختلف قابل بررسی و یادآوری است:

• پیدا کردن جای مناسب به عنوان محل دانشگاه، از جمله عواملی بود که انرژی و زمان فراوان می طلبید. تا قبل از حضور در کابل تصورم این بود که اجاره بهای یک ساختمان مناسب در کابل، تقریبا مشابه با قیمتهای رایج در مشهد باشد . اولین ساختمانی که در کابل برای محل استقرار دانشگاه معرفی شد در محله وزیر اکبرخان و با پیشنهاد اجاره  چهل هزار دلار در ماه (حدود 40 میلیون تومان در ماه) بود که یکسال اجاره را بصورت یکجا مطالبه می کردند و ساختمان می توانست اجاره 3 ساله تا 5 ساله شود. همین یک موضوع برای برهم زدن تمامی معادلات کافی بود. تا قبل از آن در فکر پذیرش دانشجو در رشته های فنی و مهندسی بودیم که فضاهای گسترده آزمایشگاهی و کارگاهی طلب می کرد، اما با این شرایط آیا چنین اقدامی قابل توجیه بود؟
• مسئله مهم دیگر، وجود مؤسسه های متعدد تازه تأسیس غیر دولتی تحصیلات عالی (تا آن زمان 20 مؤسسه و تا امروز حدود 30 مورد) با دریافت شهریه های کمتر از شهریه دانشگاه ما بود که این سؤال را بوجود می آورد: آیا واقعا دلیلی دارد که دانشگاه آزاد اسلامی در چنین شرایطی در اینجا راه اندازی شود؟ در کدام سطح و کدام رشته ها وارد شویم؟
• چگونگی پذیرش دانشجو، شیوه جذب هیئت علمی و استخدام کارکنان، بحثهای مربوط به امنیت و رفت و آمد، تأمین اعتبار اولیه برای راه اندازی دانشگاه و ده ها موضوع خرد و کلان دیگر؛ دغدغه هایی بود که لحظه به لحظه به فهرست پرسشهای بدون پاسخ قبلی اضافه میشد.
• بهترین چاره برای یک تصمیم مناسب، کسب تکلیف از محضر رهبر عالی دانشگاه و مدیر فرزانه آن (جناب آقای دکتر جاسبی زید عزه) بود. دیداری در عصر روز چهارم بهمن 88 با آن بزرگوار صورت گرفت و نتیجه آن شد که:

دانشگاه فعالیت خود را با دوره کارشناسی ارشد و متعاقب آن دکتری آغاز کند. فقط دانشجوی مقیم افغانستان بپذیرد، شهریه مطابق شهریه داخل باشد، هرچه سریعتر زمین مناسب تهیه و احداث ساختمان پیگیری شود، رشته های فنی و مهندسی و سایر رشته های مورد نیاز افغانستان با قدرت تمام پس از احداث ساختمان راه اندازی شوند و خلاصه خطوط متعدد و کاربردی دیگری را ترسیم  و نقشه راه و چشم انداز را به روشنی تصویر نمودند.

اینک موضوع اساسی آن بود که طرف افغانی و در واقع صاحب خانه تا چه میزان به خواسته میهمان توجه خواهد نمود و عکس العمل رقبا چه خواهد بود؟ اجرایی نمودن این تصمیمهای اساسی تدبیرهای جدیدی را تقاضا می کرد، به ویژه آنکه تا حدودی فراتر از تفاهمنامه ای بود که  مبنای کار قرار گرفته است. اما چشم انداز ترسیم شده توسط مقام عالی ریاست دانشگاه چنان حکیمانه و حساب شده بود که هرکدام از مقامات عالی دست اندرکار امور دانشگاه (چه در ایران و چه در افغانستان) موضوع را می شنید، حتی اگر مخالف هم بود آنرا تحسین میکرد! پس جای داشت که در تحقق آن، سنگ تمام گذاشته شود.

به هر تقدیر این مهم با ابعاد گسترده آن مورد پیگیری جدی قرار گرفت. با مسئولین محترم مربوطه به ویژه معاونت محترم امور بین الملل دانشگاه (جناب آقای دکتر محمدی) و مدیر کل محترم امور بین الملل دانشگاه (جناب آقای دکتر ستوده) راه های تحقق اهداف تعیین شده مورد کنکاش و بررسی همه جانبه قرار گرفت و راهنمایی های ارزشمندشان سرلوحه کار واقع شد.

سفیر محترم و خستگی ناپذیر و با تدبیر جمهوری اسلامی در افغانستان (جناب آقای دکتر مالکی)  و معاون محترم پرتلاش و ارجمند ایشان (جناب آقای دین پرست) و همکاران محترم ذیربطشان که حضور دانشگاه آزاد اسلامی درافغانستان، بدون شک مرهون پیگیری و تلاش آنهاست نیز از تدبیر جدید ریاست محترم دانشگاه استقبال نموده و تا این لحظه برای پیشبرد امور، همتی بلند و کوشش بی دریغ داشته اند.

برای یافتن ساختمانی استیجاری و در خور فعالیت دانشگاه (تا زمانی که ساختمان مناسب و متعلق به دانشگاه احداث شود) از همان اول و در همه سفرها، بی وقفه جستجو انجام شد . بالغ بر 30 ساختمان در سراسر کابل و با اولویت های منطقه ای اعم از آماده تحویل یا در حال تعمیر و ساخت، مورد بازدید قرار گرفت و چه بسا برخی از آنها برای چندین بار و در مراحل مختلف بازدید شد، اما دریغ از یک بنا که برای کار دانشگاهی و آموزشی ساخته شده باشد. اغلب ساختمانهای بزرگ و به  قول افغانیها بلند منزل در کابل، دارای کاربری های مسکونی است و سنخیتی با دانشگاه ندارد. رقابت برای گرفتن خانه های بزرگ در مکانهای امن و مناسب، با داشتن حدود بیست اتاق به گونه ایست که ساختمانها عموما قبل از اتمام کارهای بنایی آن، قولنامه میشود و قیمت اجاره  ماهانه بیش از ده هزار دلار و گاهی 40 یا 50 هزار دلار امری عادی است.

به هر حال ساختمانی نوساز (که برای اداره و آموزشگاه ساخته نشده) در منطقه دانشگاهی کابل اجاره شد و از نماینده کمیسیون محترم نظارت بر مؤسسه های تحصیلات عالی غیر دولتی برای بازدید اولیه دعوت بعمل آمد که مورد تأیید برای دوره های کارشناسی ارشد قرار گرفت. از آنجا که مجوز پذیرش دانشجو منوط به تهیه تجهیزات است، بخش عمده ای از تجهیزات، کتب و غیره نیز خریداری و به محل انتقال یافته است. تجهیزات الکترونیکی و رایانه ای با دردسرهای خاص خود از مشهد تهیه و انتقال داده شده است.

نرم افزارهای مختلف مورد نیاز با مساعدت ویژه دبیر محترم منطقه 9 دانشگاه و ریاست ارجمند دانشگاه آزاد اسلامی مشهد (جناب آقای دکتر حلمی) و با همت مرکز محترم فناوری اطلاعات آن دانشگاه و دبیر خانه محترم منطقه آماده بهره برداری شده است.

پرونده رشته های تحصیلی و مدارک اساتید محترمی که به همکاری دعوت شده اند در اختیار کمیسیون قرار گرفته است. پیش نویس قراردادهای مربوط به تبلیغات و اطلاع رسانی و متن اطلاعیه ها آماده انتشار است. اطلاعیه های فراخوان ثبت نام  اولیه تنظیم و سایت آن آماده بهره برداری است. سفارت محترم مراسم افتتاحیه را قبل از پذیرش دانشجو (در حقیقت قبل از شروع نیمسال تحصیلی جدید) شایسته میدانند زیرا که این افتتاح و انتشار خبر آن، به سهم خود نوعی تبلیغ هم هست. اتفاقا در کابل مرسوم است که مؤسسه های تحصیلات عالی با گرفتن مجوز، محفل افتتاحیه را برگزار میکنند.

بر اساس قوانین و مقررات وزارت تحصیلات افغانستان، مؤسسه های تحصیلات عالی حداقل تا 5 سال از شروع فعالیت، حق ندارند نام دانشگاه یا پوهنتون را روی خود بگذارند و این عنوان زمانی به آنها داده می شود که ارزیابی وزارت تحصیلات از آنها مثبت باشد (بگذریم که پشتونها به کلمه دانشگاه هم حساسیت دارند و پوهنتون را می پسندند). مهم تر آنکه اگر مجوز وزارت تحصیلات  گرفته نشود مدرک هیچ دانشگاهی در اینجا برای آموزش عالی افغانستان هیچ اعتباری ندارد. از طرفی قرار است مجوز دوره کارشناسی ارشد/ماستری تحت شرایط بسیار سخت و بعد از 10 سال سابقه موفق در دوره لیسانس به مؤسسه های موجود داده شود  در حالیکه تا کنون هیچکدام بیش از 3 سال سابقه ندارند. دانشگاه دولتی کابل (تأسیس 1310 شمسی) نیز فقط در 3 گرایش دوره کارشناسی ارشد دارد.

اگر مشکلی پیش نیاید، به لطف بی کران خداوندی، دانشگاه آزاد اسلامی ایران اولین دانشگاه خارجی است که به پشتوانه سابقه درخشان خود، در تحصیلات تکمیلی افغانستان آغاز به کار خواهد نمود و نام بلند و افتخار آفرین خود را بر تارک این سرزمین با قدمت، تا ابد جاودانه خواهد ساخت. انشا ا…

خدایا چنان کن سرانجام کار                 تو خشنود باشی و ما رستگار

دکتر محمد حسن هجرتی – مسئول راه اندازی دانشگاه آزاد اسلامی افغانستان – کابل 1389/04/28